Captivitatis et Crusis - na drogach Pojmania i Krzyża. Kaszubska Nowa Jerozolima.
Istnieją takie miejsca w Polsce,
które stanowią dla naszej wyobraźni wyzwanie. I tak jak symbol - domagają się
dopełnienia. Dla mnie takim miejscem są kalwarie. Jedną z nich jest Kalwaria
Wejherowska.
Kalwaria Wejherowska jest
przykładem kalwarii krajobrazowej w swym założeniu tożsamej z pierwszą
europejską kalwarią powstałą w hiszpańskiej Kordobie w wieku XV. I tak jak jej
hiszpańska odpowiedniczka, została urządzona dla zorganizowanego/pątniczego
obchodzenia najświętszych miejsc bez konieczności odwiedzania Ziemi Świętej.
Kalwaria powstała jako dzieło religijne, miejsce pielgrzymkowe, gdzie
przybywający tu pątnik miał z wiarą i pobożnością rozważać tajemnice męki Pańskiej.
 |
Wejherowo, Kalwaria Wejherowska, "dróżki do nieba" |
 |
Wejherowo, Kalwaria Wejherowska, "dróżki do nieba" |
Kalwaria Wejherowska powstała w
połowie wieku XVII z woli, potrzeby sumienia i sumptem pomorskiego magnata
Jakuba Wejhera, który przeznaczał na to przedsięwzięcie środki finansowe i
część swoich dóbr w ówczesnym Śmiechowie na Pomorzu, położonych dzień drogi od
opactwa Cystersów w Oliwie. Była wotum dziękczynnym jej twórcy za cudem
uratowane życie podczas walk pod Smoleńskiem w roku 1634, gdy wojska polskie
szły na Moskwę. Kim był twórca kalwarii?
Epitafium w Krypcie Wejherów w podziemiach kościoła św. Anny w Wejherowie przedstawia Jakuba Wejhera - inteligentnego i dzielnego żołnierza króla
Władysława IV, który brał szturmem twierdze wrogów ojczyzny ale dopuszczał się
też gwałtów - jako: "(...) Podziwiaj z żalem Jakuba Wejhera, hrabiego Świętego
Cesarstwa Rzymskiego, wojewodę malborskiego, naczelnego wodza Ziem Pruskich,
starostę dzierzgońskiego, człuchowskiego, bytowskiego, borzechowskiego etc. Jaśnie
Wielmożnego urodzeniem, pochodzeniem, życiem, miłością do Ojczyzny, wiernością
do Króla, pobożnością wobec Boga. Jego drogę cierpień kalwaryjskich, które
czcił całym sercem, odtworzył niemałym kosztem w swych dobrach wejherowskich
(...)".
 |
|
Wejherowo,
Rynek, pomnik Jakuba Wejhera
|
 |
|
Wejherowo, dwór i park Przebendowskich i Keyserlingów u stóp
kalwarii
|
Kalwaria Wejherowska jest częścią
większego przedsięwzięcia Jakuba Wejhera, na które składa się założenie miasta
Wejherowa i sprowadzenie doń osadników/mieszkańców, budowa klasztoru i
osadzenie w nim zakonników ze zgromadzenia franciszkanów oraz wspomniana
kalwaria. Wszystko zaczęło się w roku 1643. Do roku 1649 wybudowano ufundowane
przez Wejhera miasto, gdzie "obywatelami mogli zostać wszyscy mężczyźni
uczciwi i dobrzy chrześcijanie każdej narodowości" i kościół
parafialny pw. Świętej Trójcy. Miasto otrzymało przywilej lokacyjny od króla
Jana Kazimierza w roku 1650 i jest jedynym miastem prywatnym na terenie byłych
Prus Królewskich. W latach 1648-1651 wzniesiono, ufundowany również przez
Jakuba Wejhera, kościół klasztorny pw. św. Anny i zabudowania klasztorne dla
oo. franciszkanów (reformatów).
 |
Wejherowo, kolegiata pw. Świętej Trójcy |
 |
|
Wejherowo, kościół klasztorny oo. franciszkanów pw. św. Anny
|
 |
|
Wejherowo,
Rynek, Ratusz
|
 |
|
Wejherowo,
ulica Kościelna
|
Równolegle z tworzeniem miasta i
wznoszeniem klasztoru Wejher wszczął przygotowania do budowy kalwarii, której
pierwsza faza z 18 kaplicami została ukończona w roku 1654. Dzieła utworzenia
podjęli się oo. Cystersi z opactwa w Oliwie, a zakonny geodeta (geometra)
Robert z Werden wytyczył w roku 1648 "dróżki do nieba", będące
odwzorowaniem kalwarii jerozolimskiej. Informacje o odległościach i odstępach
między kaplicami na wytyczanej drodze, oliwski geometra czerpał ze znajdującego
się w opackiej bibliotece dzieła niderlandzkiego księdza Adrichomiusa
poświęconego geografii i topografii Palestyny, ze szczególnym uwzględnieniem
miejsc świętych. Nie wiadomo kto był architektem pierwszych wejherowskich
kościołów, klasztoru oraz większości kalwaryjskich kaplic. Przypuszczalnie byli
to franciszkanie reformaci, sprowadzeni w roku 1621 do polskiej prowincji
zakonu z terenu dzisiejszych Włoch, którzy wnieśli do Polski i do zakonu dużo
włoskich zwyczajów, wywarli również wpływ na styl i formę miejscowego
budownictwa. Pierwsza pielgrzymka na Kalwarię Wejherowską przybyła z Gdańska w
roku 1678 prowadzona przez gdańskich karmelitów. Jakub Wejher nie dożył tej
chwili, zmarł w Gdańsku, w roku 1657 mając zaledwie 48 lat.
Pięć tysięcy dziewięćset
trzydzieści sześć kroków mierzy ścieżka pątnicza Kalwarii Wejherowskiej.
Kalwaryjskie ścieżki biorą swój początek przy kościele klasztornym oo.
franciszkanów pw. św. Anny w Wejherowie położonym - patrząc na to okiem
geografa - w obrębie równinnej Pradoliny Redy-Łeby będącej częścią Pobrzeży
Południowobałtyckich. Po przekroczeniu granic miasta i wkroczeniu na obszar
pojezierza, możemy wędrować przeszło cztery kilometry leśnymi drogami, przy
których stoi 26 kaplic upamiętniających Drogę Krzyżową Jezusa.
 |
|
Wejherowo,
Plan Kalwarii Wejherowskiej
|
 |
|
Wejherowo,
Kalwaria Wejherowska, Pałac Piłata
|
Drogi prowadzą przez obszar o
zróżnicowanej, dynamicznej rzeźbie terenu; wiodą przez tereny cechujące się
wyraźną indywidualnością przyrodniczą. Obszar ten - tu użyję słów/sformułowań
stosowanych w geomorfologii - jest podnóżem skłonu wysoczyzny morenowej Pojezierza Kaszubskiego, która w
swym ostatecznym kształcie została uformowana niedawno, pod koniec ostatniego
zlodowacenia (11-12 tysięcy lat temu) oraz w okresie holocenu (od 10 tysięcy
lat wstecz do dzisiaj), czyli w najmłodszym, współczesnym okresie dziejów
Ziemi. Strefa skłonu Pojezierza Kaszubskiego w części, na
której urządzono kalwarię, to obszar silnie rozcięty licznymi dolinami
erozyjnymi (dolinami małych rzek, potoków, suchymi dolinkami, niszami
źródliskowymi), które utworzyły rozległe zgrupowania odosobnionych pagórków.
Różnice wzniesień między dnami dolin i suchych dolinek a wypukłościami w formie
wzniesień i pagórów dochodzą do kilkudziesięciu metrów, a nachylenia stoków
przekraczają 300. Szczególną rolę przyrodniczą i krajobrazową
obszaru kalwarii pełnią lasy. Największe powierzchnie zajmują lasy bukowe, reprezentujące
żyzną i kwaśną buczynę niżową oraz kwaśną dąbrowę. W dolnych partiach dolin
rzecznych występują grądy, a w ich dnach i w niszach źródliskowych łęgi.
Liczne są na tym obszarze naturalne wypływy wód podziemnych w postaci
źródeł, młak, wysięków i wycieków; cieki i podmokłości są ważnym elementem
krajobrazu naturalnego skłonu wysoczyzny Pojezierza Kaszubskiego. Kalwaria
Wejherowska została urządzona w obszarze, gdzie warunki geomorfologiczne, w
połączeniu z występowaniem rozległych kompleksów leśnych tworzą strukturę
przyrodniczą unikatową w skali niżu europejskiego. Od roku 1979 obszar kalwarii
znajduje się w obrębie Trójmiejskiego Parku Krajobrazowego, który został
utworzony by chronić środowisko przyrodnicze i zachować w stanie zbliżonym do
naturalnego krajobraz strefy krawędziowej wysoczyzny pojeziernej wraz z jego
bogactwem kulturowym.
 |
Wejherowo, Kalwaria Wejherowska, kaplica Cyrenejczyka |
 |
Wejherowo, Kalwaria Wejherowska, kaplica Pierwszego upadku Chrystusa |
Architektura
kaplic stojących wzdłuż Drogi Krzyżowej ufundowanych przez Jakuba Wejhera,
jego żonę, siostrę, bratanicę, przyjaciół oraz kolejnych właścicieli Wejherowa
- Przebendowskich i Keyserlingów, jest ściśle powiązana z funkcją jaką pełni.
Jest to architektura różnej rangi artystycznej. Obok dzieł wybitnych i ważnych
dla pomorskiej architektury barokowej tj. kaplic: Grobu Chrystusa, Spotkania z
Matką i Pałacu Piłata znajdują się dzieła znaczące np. kaplice: Nad Cedronem,
Podjęcia Krzyża, oraz Brama Łez. Przy "dróżkach do nieba"
stoją też budowle (kaplice) niższej rangi artystycznej. Jednak całość tworzy
zwarty, niezwykle sugestywny zespół architektoniczny, pełen ekspresji, odwołań
do znaczeń i zdarzeń opisanych w Piśmie Świętym. Zespolenie architektury z
przyrodą tworzy dzieło krajobrazowe dużej klasy. Wierzącemu, pielgrzymowi
ułatwia modlitwę i skupienie, a zwiedzającemu daje poczucie obcowania ze sztuką
udostępnioną nie w muzeum czy sali wystawowej lecz w scenerii, gdzie tło i
oprawę dla kaplic drogi krzyżowej tworzą zalesione zbocza dolin, stoki pagórów,
leśne strumienie i źródła.
 |
Wejherowo, Kalwaria Wejherowska, Brama Łez |
 |
|
Wejherowo,
Kalwaria Wejherowska, kaplica Płaczących Niewiast
|
 |
|
Wejherowo,
Kalwaria Wejherowska, kaplica Grobu Chrystusa
|
 |
Wejherowo, Kalwaria Wejherowska, kaplica spotkania Chrystusa z Matką |
Droga pątnicza wiedzie przez trzy
rozległe pagóry, których nazwy: Góra Oliwna, Syjon (Plac Piwniczny) i Golgota
są odpowiednikami jerozolimskich wzniesień na Drodze Krzyżowej Jezusa. "Dróżka
do nieba" zaczyna się na Górze Oliwnej, gdzie znajdują się cztery
kaplice: Wniebowstąpienie, Ogrójec, Pocałunek Judasza i Grób NMP. Dalej Droga
Krzyżowa wiedzie ku Górze Syjon. Pielgrzym, który kroczy tą drogą przekracza
rzekę Cedron (kaplica Nad Cedronem) oraz Bramę Jerozolimską i dochodzi do
szczytu Syjonu (Plac Piwniczny), na którym wybudowano kaplice: Dom Annasza,
Wieczernik, Domek Matki Boskiej i Dom Kajfasza. Droga do trzeciego i ostatniego
wzniesienia - Golgoty jest długa i kręta; prowadzi po stokach i zboczach, pnie
się pod kolejne wzniesienia, schodzi do den dolinek. Pielgrzym zatrzymuje się
kolejno przed Pałacem Piłata, Pałacem Heroda, staje przed kaplicami: Podjęcia
Krzyża, Pierwszego Upadku, Spotkania z Matką, Cyrenejczyk, Weronika, przekracza
Bramę Łez (Drugi Upadek) by dojść, do położonej w dnie większej doliny, kaplicy
Płaczące Niewiasty. Stąd droga pnie się pod górę. To Golgota z kaplicami:
Trzeci Upadek, Obnażenie i Przybicie do Krzyża. Na szczycie Golgoty pielgrzym
wstępuje do kościoła Trzy Krzyże, który jest największym, centralnym obiektem
kalwarii. Na ołtarzu polowym ustawiany przed jego fasadą celebrowane są sumy
odpustowe w święta: Wniebowstąpienia Pańskiego, Trójcy Świętej, NMP Uzdrowienia
Chorych, Wniebowzięcia NMP czy Podwyższenia Krzyża Świętego. Na tyłach kościoła
podczas uroczystości odpustowych franciszkanie rozstawiają dziesiątki
konfesjonałów i to przede wszystkim do nich prowadzą "dróżki do
nieba" Kalwarii Wejherowskiej. Pielgrzymka kończy się przy kaplicy Grobu
Chrystusa, do której pielgrzym dociera schodząc po szerokich schodach z Golgoty
zatrzymując się wcześniej przy kaplicy Zdjęcie z Krzyża.
 |
|
Wejherowo,
Kalwaria Wejherowska, kaplice: Przybicia do Krzyża i Obnażenia Chrystusa
|
 |
|
Wejherowo,
Kalwaria Wejherowska, kościół Trzech Krzyży
|
cd. w części 2.
Polska, Wejherowo (woj. pomorskie)
fot. Marek Angiel; 02.2014 r.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz