5936 kroków po ścieżkach Kalwarii Wejherowskiej. Część 2.

Kaszubska Nowa Jerozolima. O krajobrazie malowniczym. 

      Wydawało mi się, że znam Kalwarię Wejherowską, bo jako gdańszczanin bywałem w niej wielokrotnie. Okazało się jednak - tak, owszem - bywałem, lecz wcześniej nie dostrzegłem jej piękna i nie rozumiałem roli duchowej i kulturowej jaką pełniła przez wieki i pełni współcześnie. Moja wyobraźnia nie podołała wcześniej wyzwaniu z jakim trzeba było się zmierzyć tu przybywając czy pielgrzymując. Do kalwarii pielgrzymowałem wraz z rodzicami jako dziecko w latach sześćdziesiątych ubiegłego wieku, bywałem tu też gdy chodziłem do szkoły średniej. Wreszcie, prowadząc badania fluwialne rzek pomorskich, w tym rzeki Redy, nad którą leży miasto, przyjeżdżałem kilkakrotnie do Wejherowa i kalwarii w latach osiemdziesiątych XX wieku. Z dzieciństwa zapamiętałem ścisk i modlitewne śpiewy tłumu pątników, duchotę gorącego czerwcowego powietrza przepojonego zapachem kadzidła, potu i taniej wody kolońskiej, łopot flag i pokłony feretronów, szelest nylonowych spódnic kobiet i biel nonajronowych koszul mężczyzn. Wycieczki z okresu szkoły średniej to wesołe i beztroskie podrygi "w lesie" i zero pamięci o miejscu. Obraz kalwarii z lat osiemdziesiątych XX wieku jaki utrwalił mi się w głowie był pełen smutnego pesymizmu; kalwaria - jej kaplice i ścieżki pątnicze były szare, zaniedbane, wymagające remontu, prześwietlenia, utrzymania. Czyli ani na jotę nie różniły się od wyglądu wsi, miast i miasteczek upadających w tym czasie w znoju i konwulsjach, tak jak cały PRL.

 

Wejherowo, Kalwaria Wejherowska, kaplica spotkania Chrystusa z Matką

Wejherowo, Kalwaria Wejherowska, Brama Łez

      
      Impuls do ponownego odwiedzenia Kalwarii Wejherowskiej dopadł mnie niespodziewanie. Na początku roku 2014 natknąłem się na modlitewnik z roku 1901, który został wydany (a właściwie wznowiony po raz piąty) w Pelplinie, mieście na Pomorzu Gdańskim należącym wówczas do Cesarstwa Niemieckiego. Książeczka w języku polskim jest skierowana do katolików i nosi wielce wymowny tytuł: "Droga do Nieba, czyli rozpamiętywanie męki P. Jezusowej i innych Tajemnic św. w pobożnej pielgrzymce po Kalwaryi przy mieście Wejherowie". W modlitewniku - przypominam, że z roku 1901 - czytamy m.in.: "Tu  przodkowie nasi od lat przeszło dwóchset, obchodząc w duchu żywej pobożności te lasy i pagórki (...) niepoliczone dla zbawienia dusz swoich zbierali pożytki. Tę drogę świętą, wieleż to razy potem łzami skrapiali grzesznicy; wieleż to się tam do Boga dusz nawróciło (...)".

      Postanowiłem więc pojechać do kalwarii i pożytki dla siebie zebrać. Pożytki duchowe, poznawcze i estetyczne.

Wejherowo, Kalwaria Wejherowska, kaplica Pierwszego upadku Chrystusa

      W połowie XVII wieku, po przeszło 120 latach rozwoju protestanckich wspólnot religijnych na całym obszarze Prus Królewskich, luteranizm był religią silnie ugruntowaną, a w Gdańsku i innych miastach stał się wyznaniem panującym. Na Kaszubach, w tym w rejonie dzisiejszego Wejherowa, katolicyzm był wyznaniem znikomej mniejszości nie tylko pośród warstw uprzywilejowanej mniejszości, ale także wśród chłopstwa. Ostoją katolicyzmu w rejonie Gdańska było opactwo cystersów w Oliwie. Powstanie Kalwarii Wejherowskiej i odbywane do niej zorganizowane pielgrzymki, najpierw z parafii Gdańska, później (na przełomie XVII i XVIII wieku) z miast i wsi z terenu Kaszub - z Kościerzyny, Redy, Oksywia, Swarzewa i wielu innych, miały znaczący wpływ na zmianę wyznania wśród niższych warstw ludności kaszubskiej. Od końca XVII wieku następował stopniowy i trwały powrót tych ludzi do wiary katolickiej.

Wejherowo, Kalwaria Wejherowska, kaplica Grobu Chrystusa - detal

Wejherowo, Kalwaria Wejherowska, Pałac Piłata - detal

      W krajobrazie kulturowym Kalwarii Wejherowskiej współistnienie tworzących go elementów naturalnych i architektonicznych zapewnia ład funkcjonalny i funkcjonalno-kompozycyjny. XVII wieczni budowniczowie Drogi Krzyżowej Jezusa, na leśnych pagórach i w dolinach pod Wejherowem stworzyli harmonijny krajobraz kulturowy, który odzwierciedla ludzką potrzebę zachowania ładu i piękna w otaczającej go przestrzeni.

Wejherowo, Kalwaria Wejherowska, Pałac Piłata i kaplica Podjęcia Krzyża

Wejherowo, Kalwaria Wejherowska, kaplica Cyrenejczyka

Wejherowo, Kalwaria Wejherowska, Brama Łez - detal

      Kalwaria Wejherowska jest, po Kalwarii Zebrzydowskiej i Kalwarii Pakoskiej, trzecią najstarszą kalwarią na terenie Polski. Kalwarii Zebrzydowskiej (jedynej kalwarii na świecie wpisanej na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO, która jest wybitnym przykładem dzieła krajobrazowego w dużej skali łączącego w sobie naturalne piękno i cele duchowe oraz zasady kompozycji barokowego parku) ustępuje pola pod względem artystycznym architektury i założenia parkowego. Jest jednak znaczącym w skali Polski zabytkiem kultury, w którym krajobraz przyrodniczy wykorzystano jako otoczenie dla symbolicznego przedstawienia w postaci kaplic i dróg poszczególnych stacji Męki Chrystusa. Kalwaria Wejherowska jest jednym z ważniejszych miejsc kultu pasyjnego i maryjnego w naszym kraju; od 2002 roku  wystawiane jest tu Misterium męki Pańskiej.

       W latach 2006-2008 Kalwaria Wejherowska została poddana kompleksowej renowacji w ramach projektu współfinansowanego przez Unię Europejską. Kaplicom został przywrócony blask im należny; drogi, ścieżki i schody zostały uporządkowane naprawione i częściowo wybrukowane, ustawiono ławki w miejscach odpoczynku; powstał system informacji i oznaczeń dla turystów oraz pielgrzymów. 

Wejherowo, Kalwaria Wejherowska, Pałac Piłata, kaplica Podjęcia Krzyża i kaplica Pierwszego upadku Chrystusa

 
Wejherowo, Kalwaria Wejherowska, kaplica spotkania Chrystusa z Matką - detal

Wejherowo, Kalwaria Wejherowska, Pałac Piłata i kaplica Podjęcia Krzyża - detal

      Czy harmonijny krajobraz kulturowy Kalwarii Wejherowskiej możemy uznać za krajobraz malowniczy, o czym napisałem w tytule swojej opowieści o tym szczególnym miejscu?

      John Ruskin, angielski pisarz i historyk sztuki, w książce The Seven Lamps of Architecture prowadząc rozważania nad tym, jakim rodzajem harmonii jest malowniczość, dochodzi do wniosku, że jest to szczególny typ piękna architektury, odmienny od zaplanowanych form i zawiera się w jej "przypadkowości". Ruskin używając określenia "malowniczy" robi to w odniesieniu do obiektu, który osiągnął piękno nie zaplanowane przez jego twórców. Według Ruskina o malowniczości danego dzieła można mówić dopiero wtedy, gdy upłynie wiele lat i przyroda się z nim zespoli. Jest to piękno przypadkowe, które nie przynależy obiektom nowym.

Wejherowo, Kalwaria Wejherowska, kaplica Cyrenejczyka - detal

      Fotografowałem Kalwarię Wejherowską zimą. Był luty. Nie było śniegu, a temperatura powietrza była dodatnia. Niebo, pokryte wysoko zawieszonymi, przeźroczystymi chmurami, miało barwę matowego, jasnego błękitu. Słońce świeciło blado, zimowo, chłodnym, biało-żółtym światłem. Światła było dużo.  Pora roku choć zimowa, przypominała późnojesienną, gdy opadną już ostatnie liście z buków, grabów, dębów i ścielą się złoto-czerwonym dywanem wokół pni drzew. Na pobrzeżach, blisko Bałtyku, kapryśna pogodowo zima rzadko sprzyjała fotografującemu. Latem, parasol ciemnozielonych liści buków skrywa w głębokim cieniu dno lasu. Urodę Kalwarii Wejherowskiej należy fotografować wiosną, gdy liście drzew mają kolor młodej, prawie żółtej zieleni, a las jest pełen światła, lub jesienią gdy cały las skąpany jest w kolorach złota, żółci i czerwieni. Miałem szczęście. Trafiłem na pogodę sprzyjającą fotografowaniu. Łapczywie korzystałem z pięknego światła krótkiego zimowego dnia.

Wejherowo, Kalwaria Wejherowska, kaplica spotkania Chrystusa z Matką

Kalwaria Wejherowska, kaplica Cyrenejczyka, kaplica spotkania Chrystusa z Matką

Wejherowo, Kalwaria Wejherowska, kościół Trzech Krzyży

Wejherowo, Kalwaria Wejherowska, kościół Trzech Krzyży, kaplica Zdjęcie z Krzyża

      Pobyt w kalwarii w lutym 2014 roku ukazał mi ją w zupełnie innym świetle, zmienił też moje wyobrażenie o "Świętych Górach Wejherowskiej Kalwarii" i ich znaczeniu duchowym, randze krajobrazowej i architektonicznej. Kalwaria jest pełna delikatnego piękna. Krajobraz Kalwarii Wejherowskiej jest krajobrazem malowniczym, jest unikatowym krajobrazem kulturowym nacechowanym wartościami duchowymi, w którym elementy przyrodnicze i sztucznie stworzone przez człowieka w ciągu wieków zespoliły się w harmonijną całość.

     Zachęcam do poznania tej kalwarii, w którą warto się wtopić tak fizycznie jak i duchowo, by wynieść pożytki dla siebie.

Polska,  Wejherowo   (woj. pomorskie)

fot. Marek Angiel;   02.2014 r.